Waarom heeft de politiek plots wel aandacht voor behoud van de industrie?
Discussie rond ASML staat niet op zichzelf: de-industrialisatie dreigt in een groen Europa?
Het kabinet zou op het punt staan zeker een miljard euro te willen investeren in het behoud van ASML en NXP aldus bronnen rond de NOS. Heeft de lobby vanuit de Brainportregio gehoor gevonden of begint Den Haag in te zien dat ook in Nederland het voor de industrie niet aantrekkelijker wordt om hier te investeren. Dat laatste begint stilaan in heel West-Europa zichtbaar te worden. In Duitsland wordt zelfs openlijk al het woord de-industrialisatie gebruikt.
Grote bedrijven staan op het punt Nederland de rug toe te keren, zo kopten de landelijke media de afgelopen weken. Nederland staat daarin niet alleen. In Duitsland gebeurt hetzelfde. In heel Europa staat de industrie onder druk.
Waarin wel en waarin niet investeren?
De trigger waar de media op aanslaan is de dreiging van ASML om in een ander land verder te groeien. Voorop gesteld: de Nederlandse maakindustrie heeft de chipmachinefabrikant hard nodig. Maar omgekeerd ook. De discussie spitst zich erg toe op de expatregeling. ASML – en andere hightech bedrijven in Nederland – zeggen niet zonder de kenniswerkers uit het buitenland lees met name Azië niet te kunnen. Dat kan best zo zijn, maar voor de hoogopgeleide medewerkers hoeft ASML niet in een ander Westers land aan te kloppen. Want die zijn daar evenmin beschikbaar. En eerlijk gezegd: kan een bedrijf dat de voorbije vijf jaar meer dan € 25 miljard netto verdiend heeft niet zelf de expats extra betalen? Innovatiesubsidies voor de (door)ontwikkeling van de technologie is prima; investeren in een goede infrastructuur – zowel kennis, fysiek als qua energie – moet absoluut voorrang krijgen. Maar of het terecht is dat de Nederlandse belastingbetaler meebetaalt aan inkomensvoordelen is de vraag. En waar ligt de grens aan de groei?
Failliet van de Europese Unie
De geluiden dat andere landen waaronder Frankrijk, de rode loper voor het Nederlandse hightech bedrijf uitrollen, toont vooral het failliet van de Europese Unie en de hypocrisie van de EU-leiders. In Brussel roepen dat je Europa autonomer wilt maken en minder afhankelijk van anderen, maar eenmaal thuis elkaar beconcurreren en bedrijven met investeringsplannen juist naar jouw land proberen te lokken. Dat is Europa. Niet gek dat multinationals dan landen tegen elkaar proberen uit te spelen. Wanneer je als continent autonomer wilt worden, moet je dat vanaf de basis opbouwen. Dat begint bij grondstoffen en betaalbare energie. Zolang de industrie op die punten niet kan concurreren met de VS en Azië, kunnen we hier de mooiste technologie ontwikkelen maar zal de industrie uiteindelijk vertrekken.
Vestigingsklimaat staat onder druk
Waar ASML een punt heeft, is dat het vestigingsklimaat in z’n totaliteit achteruit holt en de politiek amper beseft wat het belang van de maakindustrie is. Dit is niet typisch voor Nederland maar speelt in meer West-Europese landen. Het rommelt al enkele maanden in de Europese industrie. De zeer hoge energieprijzen doen met name grote concerns besluiten om investeringen in Europa uit te stellen. De Duitse machinebouwers noemden dit onlangs nog expliciet als een reden waarom de Amerikaanse markt veel sneller groeit dan de Europese. Grote bedrijven besluiten om productie naar buiten Europa te verplaatsen. Vorige maand werd in de Antwerp Declaration for an European Industrial Deal de Europese Commissie voorzitter Ursula van der Leyen opgeroepen het Europees vestigingsklimaat te verbeteren. In deze oproep stellen de initiatiefnemers, ruim 600 bedrijven, dat de energiekosten te hoog zijn om te concurreren. Ze willen naast de Green Deal een Industrial Deal. En ze pleiten behalve voor een waterstof infrastructuur ook voor kernenergie, naast specifieke maatregelen om de materialenzekerheid te vergroten, de vraag naar net zero en low carbon producten te stimuleren en andere maatregelen. Wrang is wel dat juist de premier van een Belgische politieke partij die jaren geleden voor uitfasen van kernenergie was en kerncentrales heeft gesloten, nu pleitbezorger van deze energiebron is.
CO2 regelgeving toenemende last voor bedrijven
Het zijn echter niet alleen de energieprijzen die de industrie in Europa onder druk zetten. Daar komt nog eens de regelgeving bij, vooral als gevolg van de Europese Green Deal waar enkele jaren geleden nog veel van werd verwacht. Stilaan voelt de industrie de gevolgen, zoals de CO2 registratie waartoe de grootste Europese bedrijven verplicht zijn. Ze kunnen dat echter niet zonder de cijfers van de andere spelers in hun waardeketen. En op die manier krijgt zelfs het mkb-maakbedrijf te maken met vragen over de CO2 emissie van hun productie.
CO2 beprijzen
Een ander maatregel is het Carbon Adjustment Border Mechanism (CBAM). Wie bepaalde producten van buiten de EU importeert die in de productie een hoge CO2 voetafdruk hebben, moet hiervoor in de toekomst certificaten kopen. Sinds oktober 2023 geldt dit bijvoorbeeld voor staal, aluminium, ijzererts et cetera. Hiermee wil de EU voorkomen dat productie met veel CO2 emissie zich verplaatst naar landen buiten de EU en dat de producten dan zonder dat de CO2 beprijsd wordt hier alsnog op de markt komen. In 2026 gaat de maatregel volledig in. De regel brengt echter veel administratieve lasten met zich mee en maakt alles duurder.
Waarschuwing IHK: aansprakelijkheidsrisico’s in de supply chain niet te calculeren
Vergaande aansprakelijkheden in de keten
Een derde voorbeeld van een EU-regel die de industrie onder druk zet is Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD), in Duitsland beter bekend als het Zulieferkettengesetz. Deze wetgeving houdt bedrijven verantwoordelijk voor onder meer mensenrechtenzaken en milieuzaken die zich waar ook ter wereld in hun supply chains afspelen. Ze moeten de risico’s onderzoeken en preventief maatregelen nemen. In Duitsland is er veel verzet tegen deze regelgeving. Critici wijzen erop dat deze wet voor kleinere en middelgrote bedrijven lastig uitvoerbaar is. De Duitse Industrie- und Handelskammer waarschuwt bovendien voor een aansprakelijksheidsrisico dat men niet kan inschatten. Ook wordt in Duitsland gevreesd dat het de concurrentiepositie aantast. Inmiddels is de wet afgezwakt, maar de vraag is of het Europees Parlement hiermee instemt.
Netwerkcongestie
Er speelt dus veel meer waarom de industrie onder druk staat dan enkel de Nederlandse discussie over de expat regelgeving. Specifiek voor Nederland geldt ook nog eens dat alsmaar meer bedrijven – ook het mkb – last hebben van netcongestie. Groene energie blijkt niet zo overvloedig en goedkoop beschikbaar als de politiek altijd geroepen heeft. Dit remt de groei, bedrijven kunnen niet uitbreiden zoals ze willen maar ook niet verduurzamen.
Driekwart van de wereldwijde staalproductie zit in China, bijna volledig met kolen geproduceerd
Groene technologie exporteren
Het wrange aan dit alles is dat vooral de Europese industrie geraakt wordt. In de VS groeit de industrie om uiteenlopende redenen. Daar zijn de energielasten veel lager. Dat geldt ook voor Aziatische landen. Schiet Europa zich niet in zijn eigen voet met het ambitieuze groene beleid en de boycot van Russisch gas en olie. Natuurlijk ligt er een kans om groene technologie hier te ontwikkelen en later te exporteren. Maar wil de politiek niet te snel grote stappen zetten? Als er geen industrie meer in Europa is die de nieuwe technologie kan afnemen, zal er van een exportsucces weinig terecht komen. Sterker nog: welk bedrijf kan investeren in R&D als de lopende business sterk onder druk staat? De kost gaat immers voor de baat. Bovendien wordt China natuurlijk steeds minder afhankelijk van West-Europese technologie; sterker nog, het begint Chinese technologie naar Europa te exporteren.
Toekomstbeeld
En waarvoor? Als driekwart van de wereldwijde staalproductie uit China komt waar ruim 90% van de hoogovens op kolen draait, wat helpen dan Europese maatregelen om hier de staalproductie te vergroenen waardoor de prijs fors stijgt en de industrie als gevolg daarvan wegtrekt? En dat geldt voor tal van sectoren. De EU kan wel een klimaatneutrale industrie willen, die moet wel kunnen concurreren met bedrijven in andere werelddelen. En vergeet niet dat de meeste groeimarkten buiten Europa liggen. Is dan een groen gedeïndustrialiseerd Europa het toekomstbeeld?
Foto: Afbeelding van Christo Anestev via Pixabay
